Onu pek çoğumuz Gerard Depardieu’nun usta oyunculuğu ve Rüştü Asyalı’nın müthiş seslendirmesiyle taçlanan 1990 yapımı filmdeki “İstemem, eksik olsun” tiradıyla tanıyoruz. Peki, aslında Cyrano de Bergerac kimdir? Gelin, çirkin ama koca yürekli bu şövalyeyi yakından tanıyalım.

Cyrano de Bergerac, 17’nci yüzyılda yaşamış bir Fransız oyun yazarı, şair, asker ve düellocuydu. Aynı zamanda bir “libertin”di, yani kiliseyle kralın sanat üzerinde uyguladıkları mutlak monarşiye karşı çıkanlardan biriydi. Zaten ölümü de kralın casusları tarafından düzenlenen bir suikast sonucu gerçekleşti.

Tam adıyla Hercule-Savinien de Cyrano de Bergerac, 6 Mart 1619’da Fransa’da doğdu. Babası Solomon Bergerac, Fransız ordusunda albaydı.

Renkli ve serüven dolu bir gençlikten sonra askerliğe yazıldı ve muhafız birliğine katıldı. 1640 yılında Arras Kuşatması’nda yaralandı. Daha sonra öğrenciliğe başladı ve Fransız felsefeci ve matematikçi Pierre Gassendi ile beraber çalıştı.

Edmond Rostand tarafından 1897 yılında yazılan aynı adlı tiyatro oyununda Bergerac’ın hayatı, yarı-kurgusal bir şekilde anlatılır. Bu büyük eser, 1942 yılında Sabri Esat Siyavuşgil tarafından dilimize çevrilmiştir. Bugün, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları etiketiyle raflarda ve online mağazalarda bulunabilir.

Cyrano, güzeller güzeli kuzeni Roxanne’a âşıktı. Ama aşkını itiraf edemezdi; çünkü fiziksel bir anomaliyle doğmuştu: Burnu sıradan bir insan için olması gerekenden çok daha büyüktü. Cesareti, şiirleri ve nükteleriyle herkese meydan okuyan Bergerac, bu yüzden bir türlü sevdiği kadına açılamıyordu. Roxanne ise Bergerac’ın emrindeki yakışıklı ama zekâsı kıt bir asker olan Christian’a sırılsıklam âşıktı. Christian da genç kadını seviyor ama aşkını hangi cümlelerle ifade edebileceğini bilemiyordu. Çünkü Cyrano’nun sahip olduğu keskin zekâ ve söz sanatında maharet onda yoktu.

Cyrano, Roxanne’ın isteği üzerine genç adamla yakınlaştı. Onun durumunu fark etti ve böylece, aynı kadını seven iki adam arasında çok tuhaf bir anlaşmaya varıldı. Bergerac, Christian’ın ağzından Roxanne’a aşk mektupları yazmaya başladı.

Genç kadın mektuplardaki tutkulu sözleri ve birbirinden güzel şiirleri okudukça Christian’a daha çok âşık oluyor, daha da bağlanıyordu. Fakat Christian’ın imzasıyla okuduğu sözler aslında Cyrano’nun kalbinden geliyordu. Genç silahşor ise Cyrano’nun Roxanne’a duyduğu aşkın farkındaydı. Aynı kadına âşık iki adam için bu durum oldukça acılıydı.

Roxanne’ın Christian ile evlilik planları savaşın gelip çatmasıyla bozuldu. İki silahşor Arras Kuşatması’na katıldı. Christian savaşta öldü, Cyrano aşkını kalbine gömdü. Savaştan sonra da Roxanne ile dostça görüşmeye devam etti. Bir gün, düşmanları tarafından saldırıya uğradı ve ağır yaralandı. Yaralı halde Roxanne’a gitti. Yıllardır sakladığı aşkını itiraf etti ve sevdiğinin kollarında son nefesini verdi.

Cyrano de Bergerac kılıcının gücü kadar, söz sanatındaki mahareti, keskin zekâsı, nükteleri ve burnunun büyüklüğü ile de tanınmış bir silahşordu. Tragedyalar, Moliere’e ilham veren komedyalar, nükteli hicivler yazdı. Zıt özellikleri kişiliğinde harman etmişti. Krala, kiliseye, kendisi de bir soylu olmasına rağmen – soylulara muhalifti. Yüz kişiye meydan okuyacak denli cesur da olabiliyordu, taklidini yapan bir maymunu kılıçtan geçirecek kadar ölçüsüz de. Çirkindi fakat iyi yürekli, romantik, onurlu ve sağlam kişilikliydi.

Cyrano de Bergerac’ın eserleri arasında şunlar sayılabilir:

– La Mort d’Agrippine (Agrippine’nin Ölümü), 1654: Bir trajedi oyunu.

– Le Pedant Joue (Bir Bilgicin Taklidi), 1654: Bir komedi oyunu. Moliere’in ‘Les Fourberies de Scapin’ adlı oyununa ilham vermiştir.

– Histoire Comique des Etats et Empires de la Lune (Ay Devletlerinin ve İmparatorluklarının Komik Tarihi), 1656: Bir bilimkurgu romanı. Ay’a yolculuk ve oradaki fantastik maceraları anlatır.

– Histoire Comique des Etats et Empires du Soleil (Güneş Devletlerinin ve İmparatorluklarının Komik Tarihi), 1622: Bir bilimkurgu romanı. Güneş’e yolculuk ve oradaki fantastik maceraları anlatır.

1990 yapımı ‘Cyrano de Bergerac’ adlı film, Edmond Rostand’ın 1897’de yayımlanan aynı adlı oyununa sadık kalınarak uyarlandı. Jean-Paul Rappeneau’nun yönettiği filmde Cyrano’u ünlü Fransız oyuncu Gerard Depardieu canlandırdı. Depardieu, bu filmdeki performansıyla en iyi erkek oyuncu dalında Cesar ödülünü kazandı. Film, en iyi yabancı film dalında Oscar’a layık görüldü.

Yazıyı, filmin en ünlü sahnesi olan “İstemem, eksik olsun” tiradının linkini bırakarak bitireyim: https://youtu.be/Iv_EVbvjRHI